Van doemporno naar hoop

Ik schrijf deze column de dag nadat een vernietigend onweer over Vlaanderen en Nederland trok. De dakdekker zoekt op het dak naar de plaats van de lekken, terwijl we elke pot in huis hebben aangesleurd om water op te vangen. Daken en kerktorens werden weggevaagd. En zoals verwacht duiken de eerste doomsday-berichten van klimaatactivisten al op.

Angst gebruiken om mensen tot actie aan te zetten is niet uitsluitend het prerogatief van mensen die bezorgd zijn om het klimaat. De voorbije jaren werd het gebruikt om ons aan te zetten om thuis te blijven, mondmaskers op te zetten, te vaccineren, energie te besparen… En politieke partijen in heel Europa gebruiken angst voor migratie om stemmen te winnen.

Angst als motivator

Angst werkt als motivator en kan op korte tijd een sterke gedragsverandering creëren. Tijdens de COVID-19-pandemie was de angst voor besmetting met het virus en een overbelast gezondheidszorgsysteem een krachtige drijfveer voor onmiddellijke gedragsveranderingen. De dreiging van ziekte en dood triggerde een sterke vecht-of-vluchtreactie, waardoor mensen snel veiligheidsprotocollen als mondkapjes, social distancing en lockdowns gingen toepassen. Deze angstgedreven motivatie was cruciaal in de beginfase van de crisis, omdat het mensen aanzette tot snelle actie om de verspreiding van het virus te beperken. Een vergelijkbare dynamiek speelde zich af tijdens de Europese energiecrisis na het begin van de oorlog in Oekraïne in 2022. De angst voor energietekorten en exploderende prijzen motiveerde individuen en overheden om hun energieverbruik te verminderen en naar alternatieve bronnen te zoeken.

Maar naarmate de COVID-19-pandemie vorderde, nam de angst voor het virus af, omdat de situatie minder direct bedreigend leek. Hoewel angst effectief was op korte termijn, werd het steeds minder succesvol in het motiveren van mensen om beschermende gedragingen op lange termijn vol te houden.
Angst werkt ook vooral goed wanneer er een directe link is tussen je gedrag en de mogelijke negatieve gevolgen. Bij een dodelijk virus kan het niet dragen van mondkapjes of het niet vaccineren grote gevolgen hebben. Bij de energiecrisis was er ook een directe link tussen het besparen op het eigen verbruik en de eigen energiefactuur. Die link is er niet bij klimaatverandering. Wanneer ik mijn persoonlijke uitstoot verminder, reduceert dat niet de kans dat mijn huis wordt getroffen door een windhoos. Daarom hebben we andere motivatoren nodig.

Het belang van hoop

Hoewel angst een zeer effectieve motivator kan zijn voor het aanjagen van gedragsveranderingen op korte termijn, is hoop essentieel voor het inspireren van blijvende transformaties in menselijk gedrag. Hoop loopt samen met moed, moed om de dingen anders te doen, en tegelijkertijd het geloof dat wat je doet, ook verandering teweeg kan brengen. Dat betekent ook dat wanneer je angst gebruikt en doemscenario’s propageert, je mensen hun hoop ontneemt en ervoor zorgt dat ze paradoxaal genoeg juist niet meer tot actie overgaan.
 

Hoop loopt samen met moed en tegelijkertijd het geloof dat wat je doet, ook verandering teweeg kan brengen.

Door het cultiveren van een gevoel van hoop en een visie op een betere toekomst kunnen we individuen en gemeenschappen het gevoel geven dat ze de noodzakelijke stappen kunnen zetten om een beter morgen te bouwen. Dit is vooral cruciaal bij het aanpakken van complexe, langetermijnuitdagingen zoals klimaatverandering. Daar zit misschien wel de knoop voor het draagvlak voor een beter klimaat: inzetten op onze hoop dat het anders kan. Laat ons nieuwe toekomstbeelden creëren van een wereld waarin we een aangenamer leven leiden dat tegelijkertijd een minder nefaste impact heeft op het klimaat. Minder CO2-uitstoot betekent ook een gezondere leefomgeving, meer groen, minder andere vervuiling…