Europa zit in de energietang
Opinie van Geert Janssens (De Tijd, 18 september 2025)
De Europese Unie zit steeds meer klem tussen de eisen van bondgenoten en de dreiging van tegenstanders.
Twee dossiers maken dat duidelijk. De Amerikaanse president Donald Trump eist dat de EU torenhoge tarieven oplegt aan China en India. Daarnaast is er het debat over de 190 miljard euro aan bevroren Russische tegoeden bij het Brusselse effectenhuis Euroclear. Samen leggen ze de vinger op de grootste zwakte van Europa: een gebrek aan strategische autonomie, en vooral een energieafhankelijkheid die als geopolitieke achilleshiel fungeert.
Trump wil de EU meesleuren in zijn confrontatie met China en India om Poetins oorlogskas droog te leggen. Zijn voorstel: importtarieven van 100 procent op Chinese en Indiase producten in de hoop dat beide landen stoppen met de inkoop van Russische olie. Washington zegt bereid te zijn de pijn te delen, maar voor Europa ligt dat anders. Voor de VS, grotendeels zelfvoorzienend in olie en gas, zijn hogere energieprijzen vervelend maar beheersbaar. Voor Europa, dat sterk leunt op de mondiale energiemarkten, zou het een mokerslag zijn.
Want de Russische olie en gas verdwijnen niet zomaar van de wereldmarkt. Ze zoeken andere routes, mengen zich met andere stromen, of worden in omgewerkte vorm toch weer ingevoerd. Het resultaat: Europa betaalt hogere prijzen, terwijl Moskou nog altijd inkomsten binnenkrijgt en Washington zijn geopolitieke spierballen kan rollen. De EU dreigt opnieuw het gelag te betalen.
Tegelijk worstelt de EU intern met een ander Russisch dossier: de bevroren staatsactiva. In België is een enorm bedrag aan Russische tegoeden geparkeerd. Sommigen willen die actiever inzetten voor Oekraïne, maar minister van Buitenlandse Zaken Maxime Prévot (Les Engagés) spreekt van ‘de kip met de gouden eieren’: de rente- inkomsten zijn waardevol, maar confiscatie of risicovolle herinvesteringen kunnen het hele financiële systeem schaden.
Dat raakt niet alleen België. Als Europa zomaar buitenlandse reserves kan confisqueren, ondermijnt dat het vertrouwen van landen wereldwijd in de euro als veilige munt. Net zoals energieafhankelijkheid Europa kwetsbaar maakt, kan ook financiële afhankelijkheid omslaan in een machtsmiddel tegen het continent zelf.
Rusland gebruikt olie en gas als wapen, Washington gebruikt de energiemarkten als hefboom, en de EU blijft kwetsbaar.
Net zo riskant
Energie verbindt beide dossiers. Rusland gebruikt olie en gas als wapen, Washington gebruikt de energiemarkten als hefboom, en de EU blijft kwetsbaar. Sinds de oorlog in Oekraïne importeert Europa recordvolumes lng uit de VS en Qatar. Noorwegen is de belangrijkste gasleverancier geworden, maar de fysieke grenzen van pijpleidingen en lng-terminals maken de leveringszekerheid broos.
Ironisch genoeg koopt Europa meer Amerikaanse lng dan ooit, tegen fors hogere prijzen dan de Amerikaanse consumenten. Dat levert Washington miljarden op, terwijl Europese industrieën worstelen met torenhoge energiekosten en een concurrentienadeel tegenover de VS en Azië.
De energietransitie had Europa moeten helpen die afhankelijkheden te doorbreken. Minder fossiele brandstoffen, meer hernieuwbare energie: het klinkt als een weg naar autonomie. Maar in de praktijk schept de transitie nieuwe kwetsbaarheden. Windturbines, zonnepanelen en batterijen vergen kritische en zeldzame aardmetalen zoals lithium, kobalt en neodymium. Die worden grotendeels ontgonnen in landen als Congo en Australië, maar vooral in China verwerkt.
Daarmee verplaatst Europa zijn afhankelijkheid: van Russisch gas naar Chinese grondstoffen en technologie. Terwijl Europese leiders trots uitpakken met klimaatambities, tekenen ze tegelijk een nieuwe afhankelijkheidsrelatie die net zo riskant kan zijn. Want wat als Peking besluit de export van cruciale grondstoffen te beperken, zoals het al deed met gallium en germanium? Dan komt de Europese energietransitie piepend tot stilstand.
Moed tonen
De rode draad is dat Europa vooral reageert op externe druk. Het volgt Amerikaanse sancties, het anticipeert op Russische dreigementen en het laveert tussen interne belangen. Maar een eigen, samenhangende strategie ontbreekt.
Een volwassen Europese energiepolitiek moet niet alleen draaien om klimaatdoelen, maar ook om geopolitieke onafhankelijkheid. Dat betekent investeren in energieopslag en hernieuwbare infrastructuur en bovenal in diversificatie van grondstoffen. Het betekent ook moed tonen: eigen mijnbouw en recycling uitbouwen, in plaats van elders de handen vuil te laten maken. En het vraagt politieke eenheid: collectieve risicodeling in plaats van dat elk land zijn eigen hachje probeert te redden.
De EU zit in de tang omdat ze telkens andermans spel meespeelt. Ze kan zich geen illusies meer permitteren: wie geen strategie heeft, wordt zelf een speelbal. En in die tang verliest het continent telkens opnieuw, economisch, juridisch en geopolitiek.