De angstindustrie: waarom angst altijd primetime krijgt
‘Bereid je voor, we gaan een dystopische toekomst tegemoet.’ Elke dag verschijnen dezelfde stemmen op televisie en in de krant: geopolitieke analisten, generaals en deskundigen die de conflicten en crises van onze tijd duiden. Hun boodschappen zijn alarmerend en schilderen vaak een beeld van escalatie en ontwrichting. Angst domineert het discours. Maar waarom trekt dit ons zo aan? En waarom krijgen juist deze stemmen de meeste spreektijd?
Angst als cognitieve katalysator
De mens heeft een evolutionair ingebouwde voorkeur voor negatieve informatie. Onze hersenen zijn geëvolueerd om gevaar sneller te detecteren dan opportuniteiten — een mechanisme dat ooit hielp om roofdieren te ontwijken. In een wereld van 24/7 nieuwsconsumptie maakt datzelfde mechanisme ons vatbaar voor angstzaaiende berichtgeving. Onderzoek in de cognitieve psychologie toont aan dat negatieve informatie langer blijft hangen en een diepere emotionele respons uitlokt dan positieve berichten.
Onderzoek toont aan dat negatieve informatie langer blijft hangen en een diepere emotionele respons uitlokt dan positieve berichten.
Angst als verdienmodel
Media begrijpen dit mechanisme en passen hun strategieën dienovereenkomstig aan. Sensationele berichtgeving genereert kijkcijfers en engagement, wat zich vertaalt in advertentie-inkomsten. Een neutrale of positieve boodschap haalt minder snel de headlines dan een doemscenario. Bovendien verkiezen mensen in onzekere tijden experts die absolute zekerheid uitstralen, zelfs als hun voorspellingen achteraf fout blijken.
Tetlock en de paradox van extreme voorspellingen
De Amerikaanse psycholoog Philip Tetlock toonde in zijn baanbrekende onderzoek Expert Political Judgment aan dat experts die extreme voorspellingen doen — zij die het hardst roepen over dreigingen en escalaties — het vaakst ongelijk hebben. Paradoxaal genoeg krijgen zij wél de meeste media-aandacht. Soundbites zoals 'Binnen het jaar een nucleaire confrontatie' domineren de headlines, terwijl een genuanceerde analyse weinig mediageniek is.
Historische parallellen
Dit fenomeen is niet nieuw. Tijdens de Koude Oorlog voorspelden experts frequent een nucleaire apocalyps, en bij de financiële crisis van 2008 kregen doemdenkers de meeste zendtijd. Achteraf bleek vaak dat zij die nuance aanbrachten en de complexiteit van de situatie erkenden, accuratere voorspellingen maakten.
Kritisch denken als tegengif
De media hebben een verantwoordelijkheid om ook genuanceerde stemmen aan bod te laten komen. Maar ook als publiek hebben we een rol: onszelf trainen om het onderscheid te maken tussen informatie en sensatie. De volgende keer dat een expert een rampscenario schetst, is de vraag niet: 'Hoe groot is het gevaar?', maar: 'Waarom wordt dit nu zo gebracht?'.