Luc Sels: “Heilige principes kan je nooit lang naleven”

Tijdens zijn mandaat als rector stond Luc Sels voor vele morele dilemma’s naar aanleiding van zaken als Sanda Dia, het bezoek van de paus in de nasleep van de misbruiken in de Kerk, studentenacties tegen samenwerking met Israëlische universiteiten… 

Hoe evalueert Luc Sels de beslissingen van de KU Leuven? “Ik wik mijn woorden, maar dicht bij het einde van mijn termijn als rector, blijf ik achter de meeste beslissingen staan. Ook al zou ik sommige ervan, nu ik alle consequenties ken, misschien anders nemen, ik ben ermee in het reine.”

Een mix van ratio en emotie

Voor beslissingen over samenwerking met buitenlandse universiteiten of bedrijven steunt hij op een ethische commissie die toelaat om menselijke beslissingen te nemen en die niet vervalt in regelethiek, maar die beslist vanuit een gezonde mix van ratio en empathie. Luc Sels: “Want ook die mag een plaats hebben — zelfs diepe verontwaardiging over bepaalde situaties. Des te belangrijker is het dat we een methodiek hanteren.”

Het kader van deze commissie, voluit de Ethische Commissie Dual Use, Military Use en Misuse of Research, werd onder het rectorschap van Luc Sels tweemaal grondig herzien: in 2019, twee jaar na zijn start als rector, en in 2024, na vijf jaar vernieuwde werking. De commissie bekijkt onder meer dossiers van het International Office, bijvoorbeeld internationale akkoorden voor uitwisseling van studenten. Maar ook gevoelige onderzoeksprojecten, gefinancierd door de federale en Vlaamse overheden, worden er grondig bekeken. Die worden voorgelegd door de Dienst Onderzoekscoördinatie of KU Leuven R&D, dat instaat voor technologietransfer.

Dossierkennis

Die commissie is er omdat goede beslissingen altijd gebaseerd zijn op dossierkennis en expertise. In de ethische commissie zetelen zowel domeinexperten als experten mensenrechten. Luc Sels: “De domeinexperten zijn gekozen in functie van thema’s die te maken hebben met dual use, military use en misuse. Denk dan aan AI, cybersecurity, werktuigkunde, bacteriologie, virologie… Maar net zo goed ook internationale politiek en global governance. Het zijn domeinen die gevoeliger zijn of over specifieke expertise beschikken. Al kijken alle experten naar alle domeinen. De experten mensenrechten zijn ook professoren met internationaal recht en mensenrechten als kerndiscipline. Drie stafmedewerkers werken aan de voorbereiding van de dossiers.”

Je moet van je lijn durven afwijken, maar ook niet te ver, want dan heb je geen lijn meer.

Dat is geen overbodige luxe, want KU Leuven telt met inbegrip van haar universitair ziekenhuis 24.000 medewerkers en die werken aan enkele duizenden onderzoeksprojecten per jaar. Initiële screening gebeurt op basis van een vragenlijst die de projectaanvrager indient. Luc Sels: “Die peilt naar zelfreflectie en risico-inschatting. Bovendien heeft de ethische commissie ook de mogelijkheid om bepaalde projecten op te vragen. Ze letten dan op eventueel gevoelige combinaties van partners, thema’s en landen die een bijzonder risico kunnen creëren, bijvoorbeeld omdat ze vrezen voor mensenrechtenschendingen, of militair gebruik, of uit vrees voor ongewenste effecten in de sfeer van kennisveiligheid, of kennisdiefstal…”

Op die manier worden 70 tot 80 projecten per jaar goedgekeurd, geweigerd of aangepast, bijvoorbeeld door een partner te vervangen. Wie zijn project afgekeurd ziet worden, kan beroep aantekenen bij ons bestuurscomité. “Zo werd er recent een project met een grote Chinese universiteit initieel afgekeurd, maar na beroep toch weer onder strenge voorwaarden goedgekeurd. Aanleiding was een probleem met één van de geaffilieerde ziekenhuizen van de universiteit, maar het project werd uitgevoerd in een heel andere discipline. Iedereen vond de beslissing moeilijk, maar na grondig overleg is beslist dat het project ‘laag risico’ is en kan doorgaan.”

Lees het volledige artikel in het juninummer van Ondernemen.

Leestip: In het nieuwste Etion-boek ‘Morele Intuïtie’ buigt Jochanan Eynikel zich over het omgaan met lastige keuzes in organisaties. Onder meer Luc Sels getuigt in het boek over hoe de KU Leuven tijdens zijn rectoraat omging met ‘het Gaza-dilemma’ en ethische partnerships.