Koen Vanmechelen: Het wilde gen

Onze kennismaking met kunstenaar Koen Vanmechelen begint in LABIOMISTA, een park van 24 ha. Eigenlijk is dat ook één groot, evoluerend kunstwerk met als drijvende kracht het samenspel tussen kunst, natuur, beschaving, wetenschap… Tussen kunstwerken zijn nadrukkelijk dieren aanwezig. Of is het omgekeerd? Een vraag die meteen naar de kern gaat.

“Kunst, zonder me te wagen aan een definitie van kunst, heeft altijd te maken met zo dicht mogelijk bij de natuur te komen zonder die natuur te zijn”, zo vertelt ons Koen Vanmechelen vanuit zijn indrukwekkend atelier The Battery. Daar broedt hij op projecten die vertrekken van “het conflict tussen het artificiële en het natuurlijke. En dat conflict definieert heel ons bestaan. En ook de vraag hoe we daarmee om moeten. Welke ruimtes mogen we innemen, welke niet?”

De kip was het vehikel en een sterk vehikel, maar het wezen en de kern van mijn werk is het kruisen.

In 1999 begon uw Cosmopolitan Chicken Project met als doel de gedomesticeerde kip weer bevrijden via een kweekprogramma waarbij u vele rassen kruist. Terug naar de oerkip?
“Neen, de oerkip dat gaat niet. Het is eerder een ontwikkelingsproces naar een meer universele kip. Uitgangspunt is het grote verschil tussen de wilde natuur en het gedomesticeerde. De wilde natuur heeft zijn eigen wetten en hoewel we die proberen te doorgronden, kennen we die maar voor een fractie. We weten wel hoe we kunnen domesticeren. Maar domesticeren betekent naar de hand zetten van. En daar stuiten we op het grote, het tragische probleem: hoe ver kan je daarin gaan? Waar is de grens? Waar breekt het tussen gebruiken en misbruiken? Ik heb gekeken naar al die kippenrassen, zag dat het allemaal monoculturen geworden zijn en ik heb me de bedenking gemaakt dat we betere immuniteit en fertiliteit kunnen bekomen door te kruisen. Daar spelen de biologische wetmatigheden van domesticatie. En doordat ook wij een gedomesticeerd ras zijn, zijn dat ook onze wetten. En zitten we daar ook aan gebonden. Mijn uitgangspunt is: als we willen blijven verder bestaan, dan zullen we moeten kruisen.”

Wat we kunnen opvatten als een pleidooi voor diversiteit?
“Ja, mijn werk is een pleidooi voor diversiteit, maar ook voor productiviteit. Als we een samenleving willen bouwen, hebben we beide nodig. Dat laatste facet kwam trouwens sterk naar voor in de twintigste generatie van het kruisen (van de kippenrassen; nvdr). In de eerste van ondertussen vijf stichtingen, deden we wetenschappelijk onderzoek naar dat kruisen. Ik heb in alle vrijheid gekruist gedurende twintig jaar als kunstwerk, zonder me te laten beïnvloeden door externe factoren, zoals economie, wetenschap, politiek… Na die tijd zijn wetenschappers gaan kijken wat twintig jaar kruisen deed met die kip. De geneticus Jean-Jacques Cassiman, die de stichting leidt, samen met biologen wereldwijd, concludeerde dat de filosofie klopte. Het proces dat startte met het kruisen van de Poulet de Bresse met de Mechelse Koekoek, een product van een monocultuur die gelanceerd werd op de Wereldexpo van 58, maakte de nakomelingen vruchtbaarder en meer immuun.”

Ja, mijn werk is een pleidooi voor diversiteit, maar ook voor productiviteit. Als we een samenleving willen bouwen, hebben we beide nodig.

Al zie je in de natuur door evolutie ook soorten ontstaan?
“Ja, maar daar spreken we over de wilde natuur en daar gelden andere wetten. Reeën die op een te klein gebied zitten, gaan zich spontaan niet meer voortplanten. Maar in gevangenschap verdwijnen wildinstincten. De haan die in het wilde leefde, had één hen en die legde een beperkt aantal eieren in beperkte broedsels. Maar de mens zag het potentieel van de kip en zette die op een beperkt gebied en de verveling sloeg toe. En daar raken we aan de economie. In mijn Cosmopolitan Chicken Project zit ik ondertussen aan een 26ste generatie en de diversiteit blijft toenemen door het kruisen. Maar van de andere kant begon ik het Planetary Community Chicken Project. Dat begon in Cuba met de herintroductie van de Cubaanse kip, de cubalaya. Die was er verdwenen na de revolutie en ik heb die toevallig teruggevonden in de VS. Ik heb die geherintroduceerd op de Biënnale en dat werd een groot feest. Dat mondde dan weer uit in een groot project met gesofistikeerde broedkasten aan de universiteit, waaruit een mondiaal congres voortkwam en een boerderij. Die cubalaya’s zijn we gaan kruisen met kippen uit Cuba die er nog op leken. En dan krijg je de factor productiviteit, want die kippen werden geselecteerd op productiviteit. Zo startte de Planetary Community Chicken. Daar kruisen we een kosmopolitische kip met een lokale.”