Klimaatprotest

Klimaatambitie: van radicaal naar nieuw normaal

Met Klimaatschok levert financieel adviseur Econopolis een boek af met twintig voorstellen die België tegen 2050 klimaatneutraal kunnen maken. Het is goed dat ook ondernemingen met bruikbare adviezen komen die niet alleen de industrie, maar ook de samenleving ten goede komen. Tegelijk valt het op dat een aantal van deze ideeën niet nieuw zijn, zoals minder vlees eten en meer fietsen. Anderen — zoals wetenschappers en activisten — bepleiten dat al langer en worden daarvoor niet zelden als doemdenkers of regelneven weggezet. Het is het lot van veel ideeënpioniers. Hun boodschap lijkt radicaal tot ze wordt opgepikt door anderen.

Wanneer wordt een radicaal idee mainstream? Een antwoord kan zijn: als de weerstand voor het nieuwe plaats maakt voor onbegrip voor het oude. Toen Volvo in de jaren ’50 hun wagens met veiligheidsgordels uitrustte, stuitte dit aanvankelijk op veel verzet. Gordels golden als lelijk en een aanslag op de vrijheid. Vandaag is het dragen van zo’n gordel niet alleen verplicht. Je kinderen niet vastklikken is voor de meeste ouders simpelweg ondenkbaar. Of neem recenter de kwestie over de kleur van Sinterklaas zijn helpers. In 2015 maakte de roetpiet zijn intrede in Nederland als alternatief voor de stereotiepe raciale variant. Vandaag is de roetpiet eerder regel dan uitzondering bij sinterklaasoptredens.

Venster van Overton

het venster van Overton

Het zijn voorbeelden van verschuivingen in het zogenaamde venster van Overton (zie afbeelding, Bron: Hydrargyrum / Wikipedia). Dit concept van de Amerikaanse politieke wetenschapper Joseph Overton is populair in zowel politieke als activistische middens. Het model geeft het bereik aan van de aanvaardbaarheid van ideeën. Binnen het venster vallen de ideeën die bij een breed publiek vanzelfsprekend tot acceptabel zijn. Boven en onder het venster vallen de ideeën die aan beide kanten van het ideeënspectrum als radicaal tot ondenkbaar worden beschouwd. Klimaatontkenning en pakweg het verbieden van vleesconsumptie bevinden zich in het klimaatvraagstuk op de beide uiterste assen. Te verregaand voor de meeste mensen.

Beleidsmakers die op veilig willen spelen, houden zich zoveel mogelijk aan wat mooi binnen het venster valt. Maar dat betekent wel dat er weinig verandert. Exemplarisch is de quote van voormalig Vlaams minister van Leefmilieu Bruno Tobback in 2007 dat ‘bijna elke politicus weet wat je moet doen om het klimaatprobleem aan te pakken, maar geen enkele weet hoe hij daarna nog moet verkozen raken.’

Om dingen in beweging te brengen, is het dus belangrijk dat ook de publieke opvattingen over wat aanvaardbaar is, in beweging komen. Zo komen ideeën aan de rand van het Overton-venster in het vizier. Verschillende partijen spelen daarin een rol. Activisten vertolken meestal de stemmen aan de buitenzijden van het venster. Maar ook nieuwe, soms radicale politieke bewegingen duwen aan het venster. Kijk bijvoorbeeld naar de invloed van voormalig president Donald Trump op de Amerikaanse democratie. Toen hij de verkiezingen in 2020 verloor, vond liefst een op de vijf Amerikanen dat geweld een gerechtvaardigd antwoord is op een verkiezingsnederlaag. Twee jaar eerder was dat nog maar één op de tien.

Bedrijven

Ook bedrijven spelen een toenemende rol in de maatschappelijke verschuiving van ideeën. In de eerste plaats door de waardenkeuzes die zij maken in hun eigen activiteiten. Bijvoorbeeld door klimaatvriendelijker te produceren of door meer oog te hebben voor diversiteit bij aanwervingen. Maar daarnaast zie je een groeiend aantal bedrijven dat verder wil gaan. Ze verbinden hun economische doelstellingen aan maatschappelijke doelen zoals duurzaamheid, inclusie of geestelijk welzijn. Sommige spreken zich daar publiek over uit en durven positie in te nemen rond ideeën die zich eerder aan de buitenzijde van het Overton-venster bevinden.

Ook bedrijven spelen een toenemende rol in de maatschappelijke verschuiving van ideeën.

Zo spraken tijdens de coronapandemie heel wat bedrijfsleiders, waaronder voormalig farmaondernemer Marc Coucke, zich uit voor de tijdelijk ophef van patentrechten op coronavaccins. Dat zo een oproep uitgerekend uit die hoek kwam, leek voorheen ondenkbaar. Op dezelfde manier zien we vandaag een groeiende groep bedrijven ijveren voor meer klimaatactie. Zoals het Science Based Target Initiative waarin meer dan 4.000 bedrijven zichzelf harde doelstellingen opleggen om hun CO2-uitstoot drastisch te verminderen. Hiermee verleggen ze de grens over wat ‘haalbaar’ is in het tonen van klimaatambitie.

Vooruitziende bedrijven zijn niet degene die zich terughoudend opstellen in maatschappelijke keuzes. Het zijn diegene die het venster van mogelijkheden opentrekken. Met innovaties en ondernemerschap maar ook met moedige keuzes die wat gisteren radicaal leek, vandaag uitvoeren.