De Duitse locomotief is stilgevallen
Opinie van Geert Janssens op Trends.be (26 september)
Toen Angela Merkel in de zomer van 2017 de Duitse autobouwers bij zich riep voor een crisisoverleg, was het reeds duidelijk dat ook traditionele sectoren niet gespaard zouden blijven van de disruptieve krachten van versnelde digitalisering en automatisering. De zogenaamde dieselconferentie nodigde alle betrokken partijen uit om na te denken over strategieën om een dreigende catastrofe af te wenden.
De perfecte storm
Ondertussen kregen we een wereldwijde handelsoorlog waarvoor Duitsland, als gevolg van haar extreem grote exportafhankelijkheid, extra gevoelig is. Daarbovenop kwam een pandemie alsook een energiecrisis. Intussen nopen de alsmaar duidelijkere tekenen van klimaatopwarming tot een ingrijpende energie- en klimaattransitie. Tel daarbij de oplopende inflatie, de stijgende looneisen en het gebrek aan arbeidskrachten als gevolg van demografische verandering op, en je hebt de perfecte storm. Die storm wordt in Duitsland nog wat verder aangewakkerd als gevolg van de overmatige afhankelijkheid van Russisch gas en een volledige uitfasering van kernenergie.
De Duitse, en bij uitbreiding Europese industrie, kreunt onder al die negatieve schokken. De Duitse industriële productie ligt momenteel 12% lager dan in 2018. Voor energie-intensieve sectoren bedraagt de krimp zelfs 20%. Dit is met andere woorden een zware recessie die tot dusver kon worden gemaskeerd doordat 70% van de economie bestaat uit diensten. Nu ook de prestigieuze auto-industrie in de klappen deelt, schiet men wakker. Niet alleen valt de eigen export van wagens naar China stil. Er komt nu ook nog vanuit het verre oosten een loodzware concurrentie van (gesubsidieerde) elektrische wagens.
Structurele mankementen
Niet alle onheil komt van buitenaf. Er zijn een aantal zaken die de Duitsers over zichzelf hebben afgeroepen. Naast de precaire energiemix zijn er enkele structurele kenmerken die maken dat onze oosterburen het moeilijk hebben om zichzelf te heruitvinden. Je zou het niet meteen verwachten maar veel ondernemers klagen over de overmatige bureaucratie en het gebrek aan investeringen in de eigen infrastructuur.
Naast de precaire energiemix zijn er enkele structurele kenmerken die maken dat onze oosterburen het moeilijk hebben om zichzelf te heruitvinden.
Hoe erg het is, werd onlangs geïllustreerd toen bleek dat de vliegtuigen waarmee regeringsleden buitenlandse reizen maken, hopeloos zijn verouderd. Meerdere keren moesten dit jaar vluchten van regeringsleden worden afgebroken of uitgesteld als gevolg van technische problemen. Volgens critici een gevolg van een maniakale besparingsdrang waarbij men elke zin voor realiteit heeft verloren. Een ander iconisch voorbeeld betreft de wijze waarop de opening van de nieuwe Brandenburger luchthaven in Berlijn bijna 10 jaar langer op zich heeft laten wachten. De opening die was voorzien voor oktober 2011 vond plaats in 2020. Slechte planning en bureaucratie hebben ervoor gezorgd dat dit project de belastingbetaler drie keer meer heeft gekost dan begroot.
Bureaucratische ‘Gründlichkeit’
Het zijn slechts enkele voorbeelden in een lange lijst die illustreren wat Paul Krugman reeds in zijn magistrale column uit 1999 beargumenteerde. Krugman voorspelde dat Duitsland het moeilijk zou krijgen om in het dot.com tijdperk te concurreren. Zijn argumentatie was dat Duitsers houden van duidelijke regels als basis voor elke vorm van moraliteit, ook de economische gang van zaken. Onder dergelijke regels zijn winkels zondags dicht en heeft de Deutsche Mark een voorspelbare en dus vaste waarde. In een digitale wereld haalt flexibiliteit het evenwel van discipline, zo voorspelde Krugman. Het streven naar perfectie staat productiviteit of verandering in de weg. Kortom, bureaucratische ‘Gründlichkeit’ kon wel eens een blok aan de Duitsers hun been worden.
De geschiedenis gaf Krugman gelijk want enkele jaren later werd Duitsland inderdaad het toonbeeld van ‘eurosclerose’ en werd het de zieke man van Europa. Zoals was te verwachten, komen Duitsers altijd terug. Decennium lange volghouden loondeflatie en omstreden arbeidsmarkthervormingen (Cf. Hartz IV) brachten hen er relatief snel weer bovenop. Ze profiteerden maximaal van de euro en de export naar China. Zo werden ze opnieuw exportkampioen van de wereld. Een titel waar ze nog altijd zeer fier op zijn. Het bewijst dat onze oosterburen, ondanks hun regeltjeszucht, de vitaliteit hebben om een situatie snel om te keren. Ook voor ons is dat een bemoedigende gedachte want ons industrieel wagonnetje bengelt nog altijd aan de Duitse locomotief.
Digitale degradatiekandidaat.
Maar in deze snel veranderende wereld zijn er geen zekerheden meer. Duitsland en opnieuw bij uitbreiding heel Europa, telt weinig of geen digitale kampioenen. Wirecard, het Duitse digitale vlaggenschip bleek een frauduleuze lege doos en ging in 2020 ter ziele. De exportkampioen blijkt op bepaalde onderdelen van het digitale spel een degradatiekandidaat. Ondertussen loopt geheel Europa ten opzichte van de VS en China hopeloos achterop inzake R&D patenten, onderzoek in artificiële intelligentie, supercomputing of zaaikapitaal voor digitale technologie. Bijna 25 jaar later is de waarschuwing van Paul Krugman nog altijd zeer relevant. Ze geldt evenwel niet enkel voor Duitsland maar voor geheel Europa.