‘Words create worlds’. Waarachtig leiderschap in tijden van desinformatie.
“A storytelling ape”. Zo typeerde historicus Noah Yuval Harari de mens in zijn bestseller Sapiens (2014). Verbeeldingskracht en het vermogen om verhalen te delen, stellen mensen in staat om samen te werken op grote schaal. Hierdoor konden ze samenlevingen, religies en economische systemen uitwerken en werden ze de machtigste soort op aarde. Tien jaar later buigt Harari zich in zijn boek Nexus over de fundamenten van dat menselijke systeem – informatienetwerken – en toont hij hoe nieuwe technologieën zoals AI die vandaag veranderen. Zijn uitgangspunt is dat informatie niet neutraal is. In de naïeve, optimistische kijk is informatie goed want het helpt de werkelijkheid te begrijpen. Meer informatie betekent dan meer waarheid. Dat idee haalt Harari onderuit.
Tegenover die naïeve kijk plaatst Harari een donkere, populistische benadering op informatie. Daarin is waarheid ondergeschikt of zelfs onbestaand en is informatie een machtsinstrument dat orde oplegt aan de samenleving. Wanneer mensen bepaalde informatie geloven zullen ze er ook naar handelen, ongeacht of wat ze geloven ook waar is. Zoals mensen die in de Middeleeuwen verbrand of gemarteld werden op basis van religieuze waanbeelden die hen als ‘heksen’ brandmerkten. Of burgers die democratische instellingen aanvallen vanuit een narratief van ‘gestolen verkiezingen’. Informatie kan de werkelijkheid beschrijven, maar meestal creëert ze nieuwe realiteiten. Words create worlds.
Zoals de voorbeelden aantonen is de invloed van mythes, verhalen en nepnieuws op de menselijke geschiedenis allesbehalve nieuw. Maar de schaal en snelheid waarin dit vandaag gebeurt, is dat wel. De combinatie van digitale vernetwerking en artificiële intelligentie maken dat informatie vandaag veel sneller verspreidt dan bijvoorbeeld tijdens de opkomst van de boekdrukkunst. Bovendien gebeurt zowel het maken als verspreiden van informatie steeds vaker door technologische actoren zoals AI-bots en generatieve AI. Voor het eerst in de geschiedenis is de mens geen essentiële schakel meer in de informatiestromen die zijn toekomst bepalen.
Van fakenews tot deepfakes. Desinformatie en ambiguïteit over echtheid is een van de grootste uitdagingen van deze tijd. 82% van de Vlamingen vreest dat AI foute informatie helpt te verspreiden (Digimeter 2025). Uit een eerdere studie van Arteveldehogeschool bij jonge Vlamingen tussen 16 en 26 jaar bleek reeds dat 40 tot 60% onder hen nepnieuws niet kan herkennen. Slechts één op vijf slaagt voor een kennistest over het nieuws. Algoritmes versterken de verspreiding van nepnieuws bovendien omdat ze vaak sensationele en emotionele boodschappen bevatten. Die creëren meer betrokkenheid zoals likes of commentaren wat deze berichten een hogere ranking geeft in de feeds op digitale platformen.
Hoewel de informatierevolutie van het internet en sociale media mensen initieel meer toegang gaf tot informatie en deelname aan maatschappelijke debatten democratiseerde, zien we vandaag een tegenbeweging. Digitale technologie wordt steeds meer gebruikt om macht te verkrijgen of uit te oefenen. Zoals autonome bots die beelden en nieuwsberichten kunnen aanmaken en verspreiden op sociale media om verkiezingen te beïnvloeden. Die ‘tech coup’ gebeurt bovendien in een tijdsgeest waarin top-down, gecentraliseerd tot zelfs autoritair leiderschap heropleeft en de democratie op de terugweg is. Waar in 2003 de helft van de wereldbevolking in een democratie leefde, is dat vandaag nog maar 29% (V-dem Democracy Report 2024). In autocratische regimes bepaalt een partij of persoon de informatiestromen. Zoals in het beperken van persvrijheid of het onderdrukken van tegenstemmen. Op die manieren bepalen dictatoriale leiders niet alleen de informatiestromen, ze ontvangen ook nog enkel informatie die ze willen horen. De tegenstem ontbreekt. In een (liberale) democratie is informatie veel meer gedecentraliseerd. Burgers en de media kunnen vrijuit een overheid bekritiseren of een rechter kan een vonnis vellen dat ingaat tegen het regeringsbeleid. Een democratie is in principe een zelfcorrigerend systeem waarin niet trouw aan één waarheid maar het kritisch bevragen en onderzoeken van verschillende perspectieven tot vooruitgang leidt.
De eigenaars van de grootste digitale (media)platformen leunen vandaag steeds meer aan bij autoritaire leiderschapsidealen. Sommigen zoals Palantir-oprichter Peter Thiel pleiten in navolging van Silicon Valley filosoof Yarvin Curtis zelfs openlijk voor een ‘Duistere Verlichting’. Hierbij wordt de democratie vervangen wordt door een techno-autoritair regime onder de leiding van een monarch-CEO. De verwevenheid van Big Tech met autoritaire politici is een gevaarlijke cocktail met potentieel ontwrichtende effecten op mens en maatschappij. Het vraagt niet alleen kritisch denkvermogen maar ook moed om nog tegen die stroom in te gaan en te blijven kiezen voor feiten, kritisch denken en authenticiteit in een wereld van desinformatie, radicalisering en de ‘ridicalisering’ van feiten en expertise.
Hoe moeten leiders die het anders willen zich hiertoe verhouden?
In een context van desinformatie wil de Etion Leadership Award 2026 waar-achtig en moedig leiderschap een stem geven. Leiders, ondernemers en creatieve vernieuwers die de naakte feiten niet uit het oog verliezen én tegelijk hoop geven met een tegengeluid. Kritische waarheidszoekers in tijden van alternative facts. Creatieve rebellen die niet alleen moedig weerwerk bieden tegen de hang naar autoritair leiderschap maar ook zelfkritisch zijn voor ‘het eigen gelijk’. Leiders die twijfel en niet-weten durven toelaten en toch op eigen kompas en intuïtie durven vertrouwen. Veerkrachtversterkers in tijden van onzekerheid.
Naast de 7 vaste criteria voor waardengericht leiderschap hanteert de jury 7 thematische criteria voor de selectie van kandidaten (zie onder).
Nomineer hier je kandidaat voor de Etion Leadership Award 2026.
CRITERIA
Waarachtig leiderschap:
- Integer en oprecht
- Kritisch, ook voor zichzelf
- Nieuwsgierig, onderzoekend
- Vaardig in de wereld van digitale informatienetwerken
- Helder, transparant, ook in twijfel of onwetendheid
- Moedig en constructief rebels
- Hoopgevend, ook in moeilijke situaties
Waardengedreven leiderschap (vaste criteria Etion Leadership Award):
- Zet mensen in beweging naar een gezamenlijk doel door hen van binnenuit te inspireren.
- Streeft zelfkennis en persoonlijke groei na omdat elke verandering bij zichzelf begint.
- Heeft een visie en geeft van daaruit betekenis aan het werk van anderen.
- Is een verbindend persoon die mensen laat samenwerken vanuit vertrouwen.
- Communiceert door te luisteren en betrekt belanghebbenden proactief
- Is waardengedreven en laat eigenbelang niet primeren.
- Is geëngageerd en draagt bij aan een betere samenleving.
